خاطره نگاری دفاع مقدس و نمرۀ قبولی

خاطره نویسی بخش مهم و شاید جدی ادبیات دفاع مقدس باشد. این گونۀ ادبی راحتی می‌توان موفق‌ترین حوزه ادبیات دفاع مقدس به شمار آورد؛ هم به این دلیل که تاکنون آثار بسیاری در این گونه منتشر شده است و هم به این دلیل که می‌تواند سندی گویا و مطمئن از تاریخ هشت ساله جنگ باشد. می‌شود گفت خاطره نویسی که در زیرمجموعه ادبیات داستانی تعریف می‌شود، کمبود رمان خوب را جبران کرد، تا جایی که با قاطعیت باید گفت موفقیت‌های چشمگیری در حوزه خاطره نگاری به دست آورده ایم.

به خاطر دارم نقل قولی از مدیر کتابخانه تخصصی جنگ حوزه هنری که بیش از نیمی از آثار در حوزۀ دفاع مقدس مستند نگاری و خاطره است و بیشترین عنوان کتاب‌های دفاع مقدس به زندگی نامه، خاطره نگاری اختصاص دارد؛ پس از آن داستان و شعر در رده بعدی تولید کتاب در حوزه دفاع مقدس قرار دارد و کمترین آمار نیز به کتاب‌های پژوهشی دفاع مقدس اختصاص دارد.

ویژگی مهم خاطره نویسی این است که ـ چه نویسنده و راوی یکی باشد و چه راوی و نویسنده جدا باشند ـ بخشی از تاریخ است و مردم زمینه ساز اصلی این نهضت تاریخ نویسی هستند و درواقع راهی است برای مستندسازی جنگ و ثبت در تاریخ. خاطره دلپذیرترین، نرم‌ترین و مردم پسند‌ترین بخش تاریخ است. بدون حافظه تاریخی، قدرت ادامه زندگی در آینده وجود ندارد.

ضمن اینکه نوع دلچسب ادبیات داستانی هم هست و از کارکرد ادبی آن نباید غفلت کرد. به همین دلیل در حوزۀ ادبیات داستانی، خاطره نگاری جور بخش‌های دیگر ادبی را هم کشیده است. تعدد راویان در روایت این خاطرات و نیز تنوع موضوع، تنوع زمان و مکان اتفاقات و نوع روایت، به همراه تنوع قلم بر جذابیت‌های خاطره نگاری افزوده است. از نکته مهم دیگری هم نباید غافل شد و آن این است که در کنار اسناد و مدارک مکتوب، این تاریخ شفاهی است که به جبران ثبت تاریخ کمک می‌کند.

از طرفی گاه در خاطرات وجوه نادیده و گاه کمتر دیده شده جنگ را می‌توان پیدا کرد، چنان که بعد از انتشار کتاب «دا» به سمت تأثیر گذاری اجتماعی خاطره پیش رفتیم و در این اثر «زن» به طور جدی دیده شد. نگاهی به بهترین کتاب‌های منتشر شده دفاع مقدس نشان می‌دهد که بیشتر آن‌ها را خاطرات تشکیل می‌دهد؛ به طور مثال «نورالدین پسر ایران» خاطرات سید نورالدین عافی، پسری شانزده ساله از اهالی روستای خنجان در حوالی تبریز است. «لشکر خوبان» خاطرات لشکر ۳۱ عاشوراست که با خاطرات شهیدان باکری هم گره خورده است. «فرمانده من» دربرگیرنده خاطراتی از فرماندهان جنگ است.

«هنگ سوم» خاطرات یک پزشک اسیر عراقی است. «خاک‌های نرم کوشک»، از پرفروش‌های کتاب‌های دفاع مقدس، خاطرات همسر و دوستان شهید عبدالحسین برونسی دربارۀ این شهید است. در پایان یادآوری این نکته لازم است که بدانیم، پس از پایان جنگ، «دفتر ادبیات و هنر مقاومت» با همت سه نفر از کسانی که تا پیش از آن در مطبوعات به فرهنگ دفاع مقدس می‌پرداختند (مرتضی سرهنگی، علیرضا کمره ای، هدایت الله بهبودی) پایه گذاری شد که تاکنون موفق شده است صد‌ها عنوان کتب خاطرات رزمندگان را از دل صحنه‌های نبرد منتشر کند.

باوجود این هستند بسیاری از رزمندگان که خاطرات و روزشمار‌های خود را که در کنج تنهایی ودر اوج جنگ نوشته بودند، نزد خود محفوظ داشته اند.